হিন্দু ধৰ্মত, ভগৱান শিৱৰ ১২ জ্যোতিৰ্লিংগৰ যাত্ৰাৰ গুৰুত্ব থকাৰ লগতে মাতা সতীৰ ৫১ টা শক্তিপীঠৰো এক বিশেষ স্থান আছে। দেৱী পুৰাণৰ মতে, এই শক্তিপীঠবোৰ কেৱল ভাৰততেই নহয়, ইয়াৰ চাৰিওফালৰ দেশবোৰতো বিয়পি আছে।
এই শক্তিপীঠসমূহ কিংবদন্তি ভগৱান শিৱ, মাতা সতী, তেওঁৰ পিতৃ দক্ষ প্ৰজাপতি আৰু ভগৱান বিষ্ণুৰ সৈতে সম্পৰ্কিত।
এই শক্তিপীঠবোৰ দেৱীৰ প্ৰধান আৰু পৱিত্ৰ মন্দিৰসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম বুলি গণ্য কৰা হয়। দেৱী পুৰাণত ৫১ খন শক্তিপীঠ, দেৱী ভাগৱতত ১০৮ খন আৰু দেৱী গীতাত ৭২ খন শক্তিপীঠ আছে। ভাৰতত মুঠ ৪২ খন শক্তিপীঠ, বাংলাদেশত ৪ খন, নেপালত ২ খন আৰু শ্ৰীলংকা, পাকিস্তান আৰু তিব্বতত এখনকৈ শক্তিপীঠ আছে।
এই শক্তিপীঠসমূহৰ উত্থান এটা আশ্চৰ্যকৰ কিংবদন্তিৰ সৈতে সম্পৰ্কিত। কিংবদন্তি অনুসৰি দেৱী সতী, যি ভগৱান শিৱৰ প্ৰথমা পত্নী আছিল, তেওঁৰ পিতৃ ৰজা দক্ষৰ ইচ্ছাৰ বিপৰীতে ভগৱান শিৱক স্বামীৰূপে বৰণ কৰিছিল।
ইয়াৰ পিছত, এদিনাখন ৰজা দক্ষই এক বিশাল যজ্ঞৰ আয়োজন কৰিছিল, কিন্তু তেওঁ সেই যজ্ঞলৈ নিজৰ জী- জোৱাইক নিমন্ত্ৰণ কৰা নাছিল। স্বামীৰ ইচ্ছাৰ বিপৰীতে সতী যজ্ঞত উপস্থিত হৈছিল। তাত ৰজা দক্ষই শিৱক যথেষ্ট অপমান কৰিছিল, যিটো সতীয়ে সহ্য কৰিব পৰা নাছিল। এই অপমান সহ্য কৰিব নোৱাৰি তেওঁ যজ্ঞৰ জুইত নিজকে সপি দিছিল।
এই ঘটনাৰ পিছত, ভগৱান শিৱই নিজৰ পত্নীক হেৰুওৱাৰ দুখ সহ্য কৰিব নোৱাৰিলে আৰু সতীৰ শৰীৰটো লৈ তাণ্ডৱ প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত সমগ্ৰ পৃথিৱীত বিশৃংখলতাৰ সৃষ্টি হৈছিল। ইয়াক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ, ভগৱান বিষ্ণুৱে সতীৰ শৰীৰটো ৫১ টুকুৰাত কাটিছিল, যি যি স্থানত সতাৰ দেহৰ টুকুৰাবোৰ পৰিছিল, সেইঠাইতেই একোখনকৈ শক্তিপীঠৰ সৃষ্টি হৈছিল।
জানো আহক এই শক্তিপীঠসমুহৰ বিষয়ে সবিশেষ-
১. মণিকৰ্ণিকা ঘাট, বাৰাণসী – ইয়াত সতীৰ মণিকৰ্ণিকা ৰূপৰ উপাসনা কৰা হয়।
২. ললিতা দেৱী শক্তিপীঠ, প্ৰয়াগৰাজ – এই ঠাইত মাতা সতীৰ আঙুলি পৰিছিল আৰু এই ঠাইক ললিতা বুলি জনা যায়।
৩. ৰামগিৰি, চিত্ৰকূট – ইয়াত মাতা সতীৰ সোঁ স্তন পৰিছিল। ইয়াত তেওঁৰ শিৱানী ৰূপক উপাসনা কৰা হৈছিল।
৪. উমা শক্তিপীঠ, বৃন্দাবন – এই শক্তিপীঠক কাত্যায়িনী শক্তিপীঠ বুলিও কোৱা হয়, য’ত মাৰ চুলি আৰু চুড়ামণি সৰি পৰিছিল।
৫. দেৱী পাটন মন্দিৰ, বলৰামপুৰ – ইয়াত মাৰ বাওঁ কান্ধ পৰিছিল, ইয়াত মাৰ মাতেশ্বৰী ৰূপক উপাসনা কৰা হয়।
৬. হৰসিদ্ধি দেৱী শক্তিপীঠ – মধ্য প্ৰদেশত থকা শক্তিপীঠত মাতা সতীৰ কিলাকুটি পৰিছিল, যি ৰুদ্ৰ সাগৰৰ ওচৰত আছে।
৭.শোণদেৱ নৰ্মতা শক্তিপীঠ – অমৰকণ্টকত সতীৰ সোঁ নিতম্ব পৰিছিল, আৰু ইয়াত তেওঁক নৰ্মতা ৰূপত উপাসনা কৰা হয়।
৮. নয়না দেৱী মন্দিৰ – হিমাচল প্ৰদেশত, শিৱালিক পৰ্বতৰ ওপৰত থকা এই শক্তিপীঠত মাতা সতীৰ চকু পৰিছিল।
৯. জ্বালা শক্তিপীঠ – ইয়াত দেৱীৰ জিভা পৰিছিল, যাক সিদ্ধিদা বা অম্বিকা বুলি জনা যায়।
১০. ত্ৰিপুৰমালিনী মাতা শক্তিপীঠ – পঞ্জাৱৰ জলন্ধৰত থকা এই স্থানত মাতাৰ বাওঁ স্তন পৰিছিল।
১১. অমৰনাথ, কাশ্মীৰ – ইয়াত সতীৰ ডিঙি পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাৰ মহামায়া ৰূপক উপাসনা কৰা হয়।
১২. কুৰুক্ষেত্ৰ, হাৰিয়ানা – ইয়াত মাতাৰ ভৰিৰ গোৰোহা পৰিছিল, যাক সাৱিত্ৰী শক্তিপীঠ বুলি কোৱা হয়।
১৩. মণিবন্ধ, পুষ্কৰ – আজমেৰৰ গায়ত্ৰী পৰ্বতৰ ওপৰত সতীৰ মণিবন্ধন পৰিছিল।
১৪. বিৰাট, ৰাজস্থান – ইয়াত মা অম্বিকাৰ এটা মন্দিৰ আছে, য’ত সতীৰ বাওঁ ভৰিৰ আঙুলি পৰিছিল।
১৫. অম্বাজী মন্দিৰ, গুজৰাট – ইয়াত মাতাৰ হৃদয় অংশ পৰিছিল, আৰু ইয়াক অম্বাজী বুলি জনা যায়।
১৬. জুনাগড়, গুজৰাট – এই স্থানত দেৱী সতীৰ পেট অংশ পৰিছিল আৰু মাতা চন্দ্ৰভাগ বুলি উপাসনা কৰা হয়।
১৭. জনস্থান, মহাৰাষ্ট্ৰ – এই স্থানত মাতাৰ থুঁতৰি অংশ পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাৰ ভ্ৰামাৰী ৰূপক উপাসনা কৰা হয়।
১৮. মাতাবাৰী পৰ্বত, ত্ৰিপুৰা – ইয়াত মাতৃৰ সোঁ ভৰি এই ঠাইত পৰিছিল আৰু ইয়াত দেৱী ত্ৰিপুৰা সুন্দৰীক উপাসনা কৰা হয়।
১৯. পূৰ্ণ মেদিনীপুৰ, বংগ – ইয়াত দেৱী কাপালিনিৰ এটা মন্দিৰ আছে, য’ত মাতৃৰ বাওঁ গোৰোহা পৰিছিল।
২০. হুগলী, বেংগল – ইয়াত মাতা সতীৰ সোঁ কান্ধ পৰিছিল, আৰু য’ত দেৱী কুমাৰী ৰূপক বুলি কোৱা হয়।
২১. কিৰিটকোণ, মুৰ্শিদাবাদ – ইয়াত মাৰ মুকুট পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাৰ বিমলা স্বৰূপক উপাসনা কৰা হয়।
২২. বোডা মণ্ডল, জলপাইগুৰি – এই স্থানত মাৰ বাওঁ ভৰি পৰিছিল।
২৩. বহুলা দেৱী শক্তিপীঠ – বৰ্ধমান জিলাৰ কেতুগ্ৰামত মাতা সতীৰ বাওঁ হাতখন পৰিছিল।
২৪. মঙ্গল চন্দ্ৰিকা মাতা শক্তিপীঠ – পশ্চিম বংগৰ উজ্জনীত মাতা সতীৰ সোঁ হাতৰ মণিবন্ধ পৰিছিল।
২৫. ভাক্ৰেশ্বৰ, পশ্চিম বংগ – ইয়াত দেৱী সতীৰ ভ্ৰূকুটি পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাক মহিষামাৰ্দিনী বুলি জনা যায়।
২৬. নলহাটি শক্তিপীঠ – বীৰভূমত মাতাৰ ভৰিৰ হাড় পৰিছিল, ইয়াকে নলহাটি শক্তিপীঠ বুলি জনা যায়।
২৭. ফোল্লাৰা দেৱী শক্তিপীঠ – এই স্থানত মাতা সতীৰ ওঁঠ অংশ পৰিছিল।
২৮. নন্দীপুৰ শক্তিপীঠ – ইয়াত মাতাৰ ডিঙি পৰিছিল, আৰু মাক নন্দনীৰূপে উপাসনা কৰা হয়।
২৯. যুগাদা শক্তিপীঠ – ক্ষীৰগ্ৰামত, মাতাৰ সোঁ হাতৰ বুঢ়া আঙুলি পৰিছিল আৰু তেওঁক দেৱী যুগদ্যা নামেৰে পূজা কৰা হয়।
৩০. কালিকা দেৱী শক্তিপীঠ – এই স্থানত মাতাৰ সোঁ ভৰিৰ আঙুলি পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাক মা কালিকা বুলি জনা যায়।
৩১. কাঞ্চী দেৱগৰ্ভ শক্তিপীঠ – পশ্চিম বংগৰ কাঞ্চীত থকা এই স্থানত দেৱীৰ চিতাভস্ম পৰিছিল, য’ত মাতৃক দেৱগৰ্ভ ৰূপত শ্ৰদ্ধা কৰা হয়।
৩২. ভদ্ৰকালী শক্তিপীঠ – তামিলনাডুত অৱস্থিত, এই স্থানত মাতাৰ পিঠি অংশ শক্তিপীঠত পৰিছিল। ইয়াত কন্যাশ্ৰম, ভদ্ৰকালী মন্দিৰ আৰু কুমাৰী মন্দিৰ অৱস্থিত, য’ত মাতাক শ্ৰাৱণী বুলি জনা যায়।
৩৩. শুচি শক্তিপীঠ – কন্যাকুমাৰীৰ ওচৰৰ শুচি থীৰথাম শিৱ মন্দিৰত মাতাৰ ওপৰৰ দাঁতপাৰি পৰিছিল। ইয়াত তেওঁক নাৰায়ণী নামেৰে উপাসনা কৰা হয়।
৩৪. বিমলা দেৱী শক্তিপীঠ – উৰিষ্যাৰ উৎকলত মাতাৰ নাভি অংশ পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাতাক বিমলা বুলি জনা যায়।
৩৫. সৰ্বশৈলা ৰামহেন্দ্ৰী শক্তিপীঠ – অন্ধ্ৰ প্ৰদেশত, মাতৃৰ গাল অংশ পৰিছিল। ভক্তসকলে ইয়াত মাতাৰ ৰাকিনী আৰু বিশ্বেশ্বৰী ৰূপৰ পূজা কৰে।
৩৬. শ্ৰীশৈলম শক্তিপীঠ – কুৰ্ণুৰ জিলাত অৱস্থিত এই শক্তিপীঠত মাতা সতীৰ সোঁ ভৰিৰ গোৰোহা পৰিছিল। ইয়াত মাতা শ্ৰীসুন্দৰী ৰূপক শ্ৰদ্ধা কৰা হয়।
৩৭. কৰ্ণাটক শক্তিপীঠ – কৰ্ণাটকত, দেৱী সতীৰ দুয়োখন কাণ খহি পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাতাৰ জয় দুৰ্গাৰ ৰূপটো উপাসনা কৰা হয়।
৩৮. কামাখ্যা শক্তিপীঠ – গুৱাহাটীৰ নীলাণ্টল পৰ্বতৰ ওপৰত অৱস্থিত, মাতৃৰ যোনি ইয়াত পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাক কামাখ্যাৰ ৰূপত উপাসনা কৰা হয়।
৩৯. ভদ্ৰকালী দেৱী কুপ মন্দিৰ – হাৰিয়ানাৰ কুৰুক্ষেত্ৰত, মাতৃৰ সোঁ গোৰোহা পৰিছিল, আৰু ইয়াত ভদ্ৰকালীৰ ৰূপটোক উপাসনা কৰা হয়।
৪০. ছত্তল ভৱানী শক্তিপীঠ – এই শক্তিপীঠ বাংলাদেশৰ চিটাগং জিলাৰ চন্দ্ৰনাথ পৰ্বতত আছে, য’ত মাতাৰ সতীৰ সোঁ বাহু পৰিছিল।
৪১. সুগন্ধা শক্তিপীঠ – বাংলাদেশৰ শিকাৰপুৰৰ পৰা ২০ কিলোমিটাৰ দূৰৈত সতীৰ নাক অংশ পৰিছিল। এই ঠাইখনক সুগন্ধা আৰু উগ্ৰতাৰা শক্তিপীঠ বুলি জনা যায়।
৪২. জয়ন্তী শক্তিপীঠ – চিলেট জিলাৰ জৈন্তিয়া পৰগণাৰ এই ঠাইত মাৰ বাওঁ উৰু পৰিছিল, য’ত দেৱী জয়ন্তীৰ উপাসনা কৰা হয়।
৪৩. শ্ৰীশৈল মহালক্ষ্মী – বাংলাদেশৰ চিলেট জিলাত, মাতা সতীৰ ডিঙি অংশ পৰিছিল, আৰু ইয়াত মাৰ মহালক্ষ্মী ৰূপৰ উপাসনা কৰা হয়।
৪৪. যশোৰেশ্বৰী মাতা শক্তিপীঠ – বাংলাদেশৰ খুলনা জিলাৰ ইয়াছ’ৰ নামৰ এক ঠাইত এই শক্তিপীঠ আছে, য’ত মাতা সতীৰ বাওঁ হাতৰ তলুৱা পৰিছিল।
৪৫. ইন্দ্ৰাক্ষী শক্তিপীঠ – শ্ৰীলংকাৰ জাফনা নাল্লুৰত দেৱীৰ গোৰোহা অংশ পৰিছিল, আৰু এই শক্তিপীঠক ইন্দ্ৰাক্ষী বুলি কোৱা হয়।
৪৬. গুহেশ্বৰী শক্তিপীঠ – নেপালত পশুপতিনাথ মন্দিৰৰ ওচৰৰ বাগমতী নদীৰ পাৰত মাতা সতীৰ দুয়োটা আঁঠু পৰিছিল। মহামায়া বা মহাশিৰা ৰূপত ইয়াত উপাসনা কৰা হয়।
৪৭. অদ্য শক্তিপীঠ – নেপালত গণ্ডক নদীৰ ওচৰৰ এই শক্তিপীঠত মা সতীৰ বাওঁ গাল পৰিছিল, য’ত গণ্ডাকী চান্দি ৰূপক উপাসনা কৰা হয়।
৪৮. দন্তকলি শক্তিপীঠ – নেপালৰ বিজাপুৰ গাঁৱত মাতা সতীৰ দাঁত পৰিছিল, সেয়েহে ইয়াক দন্তকলি শক্তিপীঠ বুলি কোৱা হয়।
৪৯. মনসা শক্তিপীঠ – তিব্বতৰ মানস সৰোবৰ নদীৰ ওচৰত মাতা সতীৰ সোঁ হাতৰ তলুৱা অংশ পৰিছিল, য’ত তেওঁক মাতা দাক্ষায়নী বুলি কোৱা হয়।
৫০. মিথিলা শক্তিপীঠ – ভাৰত-নেপাল সীমান্তত মাতা সতীৰ বাওঁ কান্ধ পৰিছিল, আৰু ইয়াত তেওঁক দেৱী উমা নামেৰে উপাসনা কৰা হয়।
৫১. হিঙ্গুলা শক্তিপীঠ – পাকিস্তানৰ বেলুচিস্তানত অৱস্থিত, এই স্থানত মাতাক হিংলাজ দেৱী বুলি জনা যায়। এইটো বিশ্বাস কৰা হয় যে মা সতীৰ মুৰ অংশ ইয়াত পৰিছিল।
